Stromingen van de Bosporus

Op een veerboottocht van Kadıköy naar Karaköy in Istanbul

Uit de W1555 Buurtkrant van maart 2024, door Merve

Twee weken geleden ben ik naar huis teruggekeerd voor een verblijf van zes maanden. Sinds ik 6 jaar geleden vertrok, kom ik ongeveer twee keer per jaar terug om mijn familie en vrienden te bezoeken. Elke keer als ik terugkom, merk ik dat alles is veranderd. Ik ben een paar weken weggeweest om me aan te passen, bij te praten en dan weer naar Nederland te vertrekken. Veel andere mensen zijn vertrokken, plaatsen waar we gewoonlijk rondhingen zijn gesloten en sommige van mijn vriendschappen zijn beëindigd.

De tijd stroomt overal .... maar in Istanbul voelt het alsof alles erdoor wordt meegesleurd... als een rotsblok dat van een heuvel rolt en alles wat het aanraakt meesleurt. De Bosporus loopt door het midden van de stad en maakt de scheidslijn tussen het Aziatische en het Europese continent nog dieper. Vandaag besloot ik de veerboot van Kadıköy naar Karaköy te nemen. Ik was laat dus ik probeerde te rennen, maar het was te druk om ruimte te maken. Met wat aritmische inspanning was ik op tijd, betaalde voor mijn overtocht en ging aan boord. Het is een zonnige dag, vlak voor de spits, dus het is niet erg druk. De zee heeft een lieflijke blauwe kleur, de wind is aangenaam fris. Vluchtende meeuwen begeleiden de boot terwijl ze stukken Simit (Turks broodje) vangen die in de lucht worden gegooid.

De Bosporus is geen rivier maar stroomt wel als een rivier. Van de Zwarte Zee naar de Marmara Zee en van de Marmara Zee naar de Zwarte Zee, stroomt de Bosporus tegelijkertijd in twee verschillende richtingen. Omdat het zoute water van de twee zeeën zich niet kan mengen, stroomt de oppervlaktestroom van de Zwarte Zee naar de Marmara Zee, terwijl 20 meter onder het oppervlak het zwaardere zoute water in de tegenovergestelde richting stroomt. Terwijl we verder reizen tussen de twee kanten van de kloof, splitst de veerboot de stroming zijwaarts waardoor we een doorgang hebben. Samen met het water stroomt Istanbul zonder om te kijken. Maar als je zou stoppen en kijken, zou je merken dat je in alle richtingen in de tijd staart.

Toen een vriend vorig jaar Istanbul bezocht, vroeg hij me: "Hoe heb je deze plek kunnen verlaten?” om aan te geven hoe ongelooflijk inspirerend het is om hier te zijn. “Nou, het werd moeilijk om hier te wonen” zei ik. Vandaag vroeg een minibuschauffeur me: "Waarom ben je terug uit het buitenland? Waarom zou je ooit terugkomen als je het voorrecht had om te vertrekken?”

“Nou, ik heb hier alles, mijn familie, vrienden en herinneringen”.

Net als de stromingen van de Bosporus blijven deze twee vragen in mijn hoofd hangen en creëren ze een aan twee zijden snijdend gevoel van nostalgie. Het woord nostalgie vindt zijn oorsprong in het Grieks en is ontstaan uit nostos dat 'thuiskomen' betekent en algos dat 'pijn' betekent.

Mensen die ontsnappen aan armoede, oorlogen, onderdrukking, genocide, overstromingen, droogte, aardbevingen, plunderaars, slavernij, honger. Mensen die gedwongen worden te vertrekken vanwege hun politieke opvattingen of door afspraken met de overheid. Mensen in pijn thuis, mensen die in pijn hun thuis ontvluchten. Wie heeft het voorrecht om te vertrekken, om zich te bevrijden? Kun je werkelijk vrij zijn door te vluchten? Als iemands bevrijding de onderdrukking van een ander betekent, kan dat dan vrijheid genoemd worden? Kan ik me veilig voelen als mijn dierbaren in een constante staat van onzekerheid verkeren? Zou ik weggegaan zijn als ik wist dat ik vast zou zitten tussen nostalgische stromen?

Je kunt ontwortelen, je kunt een nieuw thuis creëren, je kunt een gemakkelijker leven hebben, je kunt je aanpassen en overleven in je nieuwe omgeving. Terwijl je probeert op te gaan in een stroming waar je niet thuishoort kun je merken dat je terug wordt getrokken in de dichtheid van je oorspronkelijke land. Dit voelt soms als een vloek, want zelfs als je duizenden kilometers verderop ontsnapt, kun je nog steeds het verdriet voelen dat je met zijn geschiedenis hebt geërfd. En dan, ondanks alles, als je op een veerboot zit die continenten oversteekt, het zout ruikt, naar de glinsterende golven en rode luchten staart bij zonsondergang, betrap je jezelf erop dat je denkt: "Hoe heb ik deze plek ooit kunnen verlaten?".